Argumentatie: Van concreet naar abstract en weer terug

In zijn laatste boek biechtte Günter Grass zijn eigen, weinig frisse verleden op. Jarenlang had hij op hoge toon anderen de maat genomen en opgeroepen het verleden niet te ontkennen.
De commentator van Trouw prees Grass en noemde hem met deze onthulling “moreel integer”. Een “argumentatie” met geen enkel moment van algemeenheid.

We blijven vaak hangen in concrete gevallen. Terwijl in een argumentatie juist gegeneraliseerd moet worden door van het concrete te abstraheren. Er moet naar de essentie worden gezocht en vandaar uit naar ondersteuning en/of tegenvoorbeelden.

Een voorbeeld van zo’n abstraheerproces:
Deelnemers aan een Marokko reis stuurden mij achteraf per e-mail hun foto’s. Mooie gelegenheid om eens na te gaan hoe de fotografen naar de wereld kijken, wat hun wereldbeeld is. Ik vond dat een hoogst interessante inval tot ik bedacht dat ook buurthuizen soms moeilijk opvoedbare jongeren met camera op pad sturen. Misschien wel met de diepe gedachte om via zelfexpressie tot zelfbegrip te komen. Dat was een eerste generalisatie: via foto’s de kijk van de fotograaf op de wereld achterhalen.
Na een verdere aandachtconcentratie kwam ik bij de rohrschach-test uit. Mijn oorspronkelijke inval bleek nog minder origineel.
En wat is het gemeenschappelijke, het essentiële in dat idee van mij, dat van het buurthuis en de rohrschach-test? Zelfprojectie. Uiteindelijk gaat het in al die concrete gevallen om zelfprojectie en reflectie op wat voor ligt.
“Wat je zegt, ben je zelf” is een volkse variatie daarop.

En wat met Grass? Wel, de commentator had daar los van moeten komen. De essentie van het bericht is deze: een moralist die anderen altijd op hoge toon verweet over het verleden te zwijgen, blijkt zelf lang te hebben gezwegen.
De positieve waardering van Trouw is gemakkelijk te falsifiëren en dat gaat weer van algemeen naar concreet. Een dominee bijv. die na jaren ontucht met een catechisant(e) opbiecht, zullen we nimmer “moreel integer” noemen.


rkh, 9-11-2008