Omgaan met complexiteit: Aanslaan op gelijkheid

Kun je ook goede en interessante vragen stellen zonder eigenlijk te weten waar je het over hebt? Ja, dat kan als de bewering is dat bepaald gedrag van een groep of een bepaalde eigenschap ook elders voorkomt of eerder is voorgekomen én de bewering wordt gedaan met als onderliggend doel problemen te relativeren, te verhullen of te ridiculiseren. Het gaat dus om vertogen waarin de gelijkheidsideologie het lijkt te winnen van de realiteitszin. Het gaat hierbij vooral om een gelijkschakeling van groepen op bepaalde kenmerken.

In 2006 werden in Canada 17 jongemannen, burgers van dat land en allen van moslim huize, opgepakt (wie herinnert zich dit nog?). Ze waren van plan her en der bommen te laten afgaan; onder andere het parlement was doelwit. De officiële, kleurloze reactie was aanvankelijk: “Ze komen uit brede lagen van de gemeenschap”. Duidelijk een bezweringsformule die om die reden al te denken moet geven. “Brede lagen”, dat kan natuurlijk, maar het zou wel zeer toevallig zijn. Alsof een pastoor een verwijt over de aberraties van medebroeders pareert met de opmerking dat ook bij andere beroepsgroepen de handjes gretig in jongensbroekjes verdwijnen. Het kan, maar is niet waarschijnlijk.

Folkert Jensma schreef op de dag dat Fortuyn werd vermoord (6 mei 2002) in zijn hoofdredactioneel commentaar in de NRC: “Deze dagen symboliseren de heroprichting van het vrije Nederland, waar je mag zeggen wat je wilt, geloven wat je wilt, ongeacht huidskleur, ras of nationaliteit. Het is de trots van Nederland dat we hier juist niet de ene cultuur beter vinden dan de andere. Dat we hier mensen gelijk behandelen in een open samenleving. Dat we ons hier de xenofoben en racisten van het lijf wensen te houden. Het is een grote schande dat we zestig jaar na dato een politicus in ons midden daaraan moeten herinneren.” Hoezo, de éne cultuur niet beter dan de andere? Wordt –zo gaat het gebruikelijk verweer- de keuze voor of tegen kannibalisme dan een kwestie van smaak? Het is toch zeer onwaarschijnlijk dat alle culturen even goed of gelijkwaardig zijn? Dat is even absurd als zeggen dat het IQ van de gemiddelde neger gelijk is aan dat van de gemiddelde blanke, want eeuwen gescheiden optrekken moeten toch hun sporen nalaten.

Dit is mijn punt, dat alleen al op basis van sleutelwoorden en uitdrukkingen als “even vaak”, “evenveel”, “altijd”, “hetzelfde”, “overal”, “alle lagen van de bevolking”, “alle gezindten” in een bepaalde context, vragen zijn te stellen. Gelijkschakeling als het zo uitkomt van de Marokkaanse gemeenschap met Staphorst, de moslimfundamentalisten met christenfundamentalisten, de koran met de bijbel (een IKON-project), Marokkaanse kansenmijders* met comazuipers, moslims van nu met joden van de jaren ‘30 verdient ons aller wantrouwen. Het zijn even zovele pogingen de aandacht af te leiden of leed te verdelen.

Het kan niet verbazen dat iemand recentelijk is gepromoveerd op eerwraak (“een soort van”) bij de oude Friezen. Of dat Robbert Dijkgraaf in zijn NRC-column aandacht vroeg voor de bijdrage van de oude Arabieren aan de wetenschap (Avicenna, Averroes, Algebra etc.). Of dat plotseling in de media de vermeende rol van Marokkanen bij de bevrijding van Nederland vol in het licht kwam. Allemaal pogingen om duidelijk te maken dat alle bevolkingsgroepen in wezen even goed of even slecht zijn, maar die daarmee in hun overdrijving en “ontkenning” laten zien dat er toch echt een probleem is.

Uitsmijter: “Alle kinderen zijn mij even lief”.


* Contaminatie van kansen(jongere) en (zorg)mijder. Copyright RKH.

rkh, 09-10-2008