Over wilsvrijheid wordt veel gesproken, maar over
verstandsvrijheid hoor je niets. Wat overigens niet hetzelfde is als
denkvrijheid. Bij denkvrijheid gaat het over de verhouding individu/groep of
individu/staat. Bij verstandsvrijheid gaat het net als bij wilsvrijheid over
wat een vermogen al dan niet vermag.
Ik vind het vreemd, dat je over verstandsvrijheid niemand
hoort. Van Dale kent het woord niet eens. Wie het bestaan van wilsvrijheid in
twijfel trekt, gaat er kennelijk voetstoots vanuit dat ook "De vrije gedachte" niet bestaat en dus is bij hen (en de
tegenstanders) verstandsvrijheid geen onderwerp. Maar je kunt wilsvrijheid
ontkennen en er toch van overtuigd zijn dat (sommige) gedachten resultaat zijn
van bewuste processen. Dat is vol te houden, wanneer je de "vrije inval"
erkent en er daarna een obsessie van maakt.
Je hoort wat bij de
buren. Dat is de trigger. Je interpreteert, wikt en weegt en concludeert dat
hulp geboden is. Allemaal mentale akten,
maar die wel uitmonden in de ferme wil om iets te doen. Wanneer die obsessief
wordt dan houdt de vrije wil wel op te bestaan.
Nu expliciet: Bestaat verstandsvrijheid, dat ik dus
bewust iets bedenk? Ja, dat moet wel. Want hoe was ik anders op dit woord en
dit idee van verstandsvrijheid gekomen? Het laat zich wel gedeeltelijk verklaren. "Willen" roept de
drieslag "denken, willen en voelen" op en de focus gaat dan naar "denken". De mentale akten van associatie en een
analogieredenatie leveren dus het concept "verstandsvrijheid" op. Zo'n
nieuw concept is overigens nooit te voorspellen
is,want voorspel je een nieuw idee dan is dat er al.
Kousbroek dacht dat creativiteit
gevolg was van kortsluitingen in de hersencircuits (als ik mij goed herinner). Ik
houd het er simpel op, dat aandachtsconcentratie met middelen als omkering,
associatie, ontkenning etc. voor de nodige creativiteit zorgt. En dat zijn
allemaal mentale akten, waarvan we ons bewust zijn en die we bewust aanwenden.
Over wilsvrijheid heb ik hier niets gezegd.
ps.: Ik heb gezocht op
"verstandsvrijheid" en vond drie treffers. Bij twee daarvan (uit 1825
en 1851) gaat het om denkvrijheid. Dr. A.H. Haentjes verbaast zich in het
Tijdschrift voor Wijsbegeerte (van 1912) over de eenzijdige nadruk op de
vrijheid van de wil, dus zonder aandacht voor verstand en gevoel. Verstandsvrijheid
op zich is bij hem geen thema.
rkh, 07-06-2014
