Swaab generaliseert

Voor Swaab is er geen vrije wil. Marcel van Dam is het met hem eens en voelt zich door Swaab gesteund in zijn kruistocht tegen de PvdA en het neoliberalisme van "eigen schuld dikke bult". Douwe Draaisma vindt dat Swaab zijn boekje te buiten gaat en zijn mond moet houden. Ikzelf heb me eerder over hem een beetje vrolijk gemaakt. Een vierde categorie zet tegenover het verhaal van Swaab een geheel eigen verhaal, waarin (de ervaring van) het bestaan van de vrije wil domweg uitgangspunt is. Swaab wordt dus niet door iedereen serieus genomen. Ik doe dat hier wel, hoewel ik zijn boek niet heb gelezen. Mijn kennis haal ik uit een uitzending van P&W en van Wikipedia.

Libet toonde aan dat er zo 200 msec. zit tussen "het besluit" de vinger te bewegen en het daadwerkelijk bewegen*. Niets bijzonders, maar wel bijzonder is dat 500 msec. oftewel een 1/2 sec. vóór de feitelijke beweging er al activiteit ontstaat in de motorische hersenschors. Niet dus "ik beweeg mijn vinger", maar "mijn vinger wordt bewogen (door onbewuste processen)". Ik neem deze bevinding voor waar aan, hoewel ik er niets van begrijp.

Mijn punt is, dat je op basis van dit enkele feit niet generaal kunt concluderen dat er geen vrije wil is. Swaab generaliseert en dat bedoel ik dan in populaire zin, n.l. pejoratief.

"IJzer zet uit bij verhitting" is een algemene uitspraak, gebaseerd op veel proeven onder verschillende condities. Ook Libet's experiment zal herhaald zijn, maar de enige conclusie die getrokken kan worden, is: "300 msec. vóór dat ik zeg te besluiten iets te doen er al activiteit in de motorische hersenschors ontstaat als vooraankondiging van de actie".

Een verdere generalisatie gaat er vanuit dat wat voor een simpele actie geldt ook voor een complexe actie geldt. Maar is dat zo? Is een complexe actie de optelsom van elementaire acties? Een watermolecuul heeft ook niet de eigenschappen van water!

Heeft Libet naar zijn proefpersoon at random geroepen: "Nu beslissen!"? En als de persoon besloot de vinger te buigen, was er dan ook de zgn. Bereitschaftspotential? Zo niet, dan betekent dat een fors amendement op de eerdere conclusie.

Ten derde: Stel mij zijn net de regels van het schaakspel uitgelegd en ik moet een moeilijke partij af maken. De vraag is dan: bedenk en doe ik die eerste zet zelf, initieert mijn bewustzijn die zet? Metingen aan de motorische hersenschors laten dan wel 500 msec. vóór mijn zet al activiteiten zien, maar zeggen niet of  de keuze ook echt een eigen, vrije keus is. Libet's experiment gaat over dat (er iets gebeurt) en niet over wat (er gebeurt) en heeft bij complexe acties dus niets te bieden.

Libet vond ook uit dat een proefpersoon -ondanks de activiteit in de motorisch hersenschors- alsnog NEE kan zeggen tegen de vinger. Geen determinisme dus! Libet dacht daarmee de vrije wil enigermate te hebben gered.

Over deze zgn. vetotheorie hield Swaab bij P&W wijselijk zijn mond.

* In de jaren '70 van de vorige eeuw deed Benjamin Libet een experiment. Een persoon -met een badmuts vol elektroden- wordt gevraagd at random een vinger te bewegen en wanneer de intentie daar is, op een klok te kijken en het tijdstip te onthouden. Tussen dit tijdstip van zelfrapportage en het tijdstip van feitelijk bewegen zit zo 200 msec.

Bijzonder is dat 300-350 msec. vóór registratie van de intentie de motorisch schors in opgaande lijn al activiteiten laat zien. Voor Libet en in elk geval voor Swaab een reden om te zeggen dat een bewering als "Ik beslis" onzin is en de vrije wil een illusie.

rkh, 03-03-2014