Het geval Swaab

Volgens Dick Swaab is de vrije wil een illusie. Je denkt zelf je vinger te bewegen, maar hersenscans laten zien dat enkele milliseconden daarvóór en onbewust al tot die daad is "besloten". Wie zegt "Ik beslis", die liegt. Er wordt beslist.

Een illusoire vrije wil is contra-intuïtief  en stuit tegen de borst vanwege de maatschappelijke consequenties. Een moordenaar kan -volgens Swaab- niet anders, gegeven moment en situatie. Hij is dan ook niet verantwoordelijk voor de daad. Geldt dit ook voor Swaab zelf?

Had hij het boek "We zijn ons Brein" ook niet kunnen schrijven? Is hij niet verantwoordelijk voor de inhoud van zijn boek?

Een leuke binnenkomer, maar de vragen zijn meer dan retorisch.

Ik stel mij voor dat in het experiment met de hersenscan de motorneuronen (die de spieren aansturen) eerder oplichten dan de neuronen van het besliscentrum*. Het "IK" van Swaab verwijst naar dit beslis- en delibereercentrum.

Stel iemand krijgt de regels van het schaakspel voor het eerst uitgelegd en begint daarna te schaken. Ik ben sceptisch t.a.v. dat hersenscan-experiment, maar ik kan mij al helemaal niet voorstellen dat er geen schaakstelling is, waarbij het delibereer- en besliscentrum eerder oplicht dan de motorneuronen. Daarmee zou Swaab's bewering dat er nooit sprake is van een bewuste keus, wetenschappelijk zijn gefalsifieerd.

Filosofisch gezien, heeft Swaab wel een heel beperkte opvatting van IK. Een geoefende schaker weet wat hij moet doen. De neuronen van het besliscentrum zullen dan niet als eerste oplichten. Hij vaart immers op zijn intuïtie. Oefening en studie hebben de schaker gemaakt tot wie hij is. De zetten die hij doet, zijn hem aan te rekenen ook al gebeuren ze op de ruggengraat.

"IK" verwijst dus niet alleen naar het besliscentrum, maar ook naar het karakter dat je hebt gevormd, naar de intuïtie die je hebt ontwikkeld. Ook dat zijn zaken die mijn daad tot mijn persoonlijke daad maken.

Swaab wil overigens de niet-schuldige moordenaar wel straffen, opdat hij bijleert en een beter mens wordt. Terugkoppeling dus. Cybernetica! Voor Swaab is de mens een cyborg.

Ik spreek van "De Swalbe van Swaab"**,  maar dat is wel retoriek.

* Ik neem aan dat het hier niet om zelfrapportage  ("Ik besluit nu ...") gaat, want dat kost ook weer millisecondes.

** De voetbalspeler gaat op het veld liggen schreeuwen, terwijl er later niets aan de hand blijkt te zijn.

rkh, 30-09-2013