Waardeoordelen zijn naar mijn mening ingegeven door “Waarheden van Eeuwen”. In een split second en subliminaal komt zo’n oordeel tot stand. Je zou kunnen zeggen dat hier van intuïtie gebruik wordt gemaakt.
Hoe zo’n oordeel te rechtvaardigen (justification), dat is een andere kwestie. Zoals het ook een andere kwestie is of er soms niet met meel in de mond wordt gesproken.
Intuïtie staat niet tegenover de ratio. De intuïtie wordt gevormd door peers, karakter, cultuur, intelligentie en ervaring. Je mag dus aannemen dat de intuïtie in zich de Rede en Ratio draagt*.
“Eeuwige waarheden” zijn bijv.: “Genade voor recht”, “Regels zijn regels”, “Streng maar rechtvaardig”, “Wie niet werkt, zal niet eten”, “Naakten kleden, hongerigen voeden”etc.
Deze waarheden worden doorverteld in verhalen, beelden, cartoons, oneliners, clichés. Maar ze zijn soms strijdig met elkaar.
Wat bepaalt nu of het “Genade voor recht” of “Regels zijn regels” wordt? Dat vraagt om een meta-intuïtie, die op zijn beurt weer om een meta-meta-intuïtie vraagt etc. Het enige antwoord is dat er fundamentele keuzes worden gemaakt die niet verder zijn te verantwoorden. Dat wordt ook wel “engagement” genoemd, dat wel is toe te lichten, maar niet te beargumenteren.
* Er is een herwaardering aan de gang van de rol van intuïtie in beslissingsprocessen, bijv. het aankopen van een huis. Snelle beslissers –zonder ampel beraad- zouden ook de beste beslissers zijn. Dat lijkt paradoxaal. Een bekend spreekwoord zegt immers: “Haastige spoed is zelden goed”. Hier wordt wel een tegenstelling tussen intuïtie en ratio gesuggereerd, waarbij de ratio het onderspit delft.
Maar snelle beslissers hebben meer of ruimere ervaring en daardoor gewoon een betere kijk op de zaak in kwestie. Hiermee is de paradox verdwenen. De ratio met zijn afweging van voors en tegens, is hier helemaal niet in het geding. Snelle en trage beslissers wordt met elkaar vergeleken zoals appels met peren.
rkh., 8-08-2009
Abonneren op:
Reacties posten (Atom)
Geen opmerkingen:
Een reactie posten